فصل مناسب کاشت تخمه آفتابگردان
زمان کاشت تخمه در آذربایجان غربی از اواخر اسفندماه شروع و تا اواسط اردیبهشت ادامه دارد. البته این موضوع به مؤلفههایی وابسته است که در ذیل به برخی از آنها اشاره میشود؛ ولی بهطورکلی اواخر اسفند تا اواسط اردیبهشت زمان کشت این محصول خوشرنگ و خوشطعم است.
انواع بذر تخمه آفتابگردان
- بذر تخمه ریز روغنی مشکی
- بدر تخمه مشکی قلمی یا همان شمشیری
- تخمه آفتابگردان دورسفید
تاریخچه کاشت انواع بذر تخمه در شهرستان خوی
از دیرباز در منطقهٔ آذربایجان و بخصوص شهرستانهای خوی و چایپاره، به دلیل کمبود آب ترجیح کشاورزان برای انتخاب بذر به تخمه ریز روغنی مشکی بود، چراکه این رقم مقاومت بالایی در مقابل کمآبی داشت.
بهمرور با ارتباط بومیان با تجار و حمایت و استقبال کسبهٔ میدان تخمهٔ خوی از رقم جدید تخمه مشکی بنام تخمه مشکی قلمی یا همان شمشیری، تخمهٔ ریز روغنی کمکم به انزوا رفت و جای خود را به تخمه قلمی داد.
تخمهٔ قلمی نیز به سرنوشت ریز روغنی دچار شد و تقریباً پس از ۳ دهه یکهتازی (۱۳۷۰ تا ۱۴۰۰) جای خود را به تخمهٔ خوش بر و رویی بنام دورسفید داد.
تخمهٔ دورسفید دارای ارقام متنوعی است که معروفترین نوع آن s300 و s400 هست که به واسطه عملیات شورکاری در انواع طعم ها فرآوری می شوند.
ابزارهای مورداستفاده برای کشت تخمه:
بسته به روشهای کشت ابزارهای لازم نیز متنوعاند و از تراکتورهای چندتنی تا میلههای فلزی ساده در کاشت این محصول بکار میروند:
انواع روشها برای کاشت تخمه آفتابگردان
- روش دستی (شخمزدن زمین با گاوآهن و پاشیدن بذر تخمه بهصورت دستی)
- روش نیمه دستی (بهاصطلاح محلی دَلمه تاخما)
- روش کاشت با کجبیل (در اصطلاح محلی: توخا)
- روش کاشت مکانیزه (صنعتی)
روش سنتی کشت تخمه
از زمان گذشته در مناطق مختلف ایران مانند خوی و چایپاره بخصوص برخی مناطق روستایی، نحوهای از کشت محصول تخمه هنوز رواج دارد که از زمان قاجاریه وجود دارد!
در آن زمان که تراکتور در همهجا نبود، مردم با گاوآهن زمین را شخم میزدند و بذر آفتابگردان را با دست با فواصل برابر پخش میکردند و پس از انجام برخی عملیات بر روی زمین، بذر در خاک دفن میشد. امروزه باوجود تراکتور، هنوز هم اعتقاد برخی کشاورزان قدیمی به روش دستی است.
مزیتهای این روش:
- رشد سریع
- هزینهٔ بسیار کمتر
معایب روش پخش دستی بذر تخمه روی خاک:
- نامنظمبودن فواصل میان آفتابگردانها
- یکدست نبودن رشد
- لطمه به کیفیت و کمیت محصول.
روش نیمه دستی
در این روش در زمین با ابزاری دستی و فلزی در فواصل ۲۰-۳۰ سانتیمتری سوراخهایی به عمق ۱۵ و قطر ۴-۵ سانتیمتر ایجاد میکنند و بذرها با قرارگیری در منتهاالیه گودال، کمکم شروع به رشد میکنند.
در این روش در زمین با ابزاری دستی و فلزی در فواصل ۲۰-۳۰ سانتیمتری سوراخهایی به عمق ۱۵ و قطر ۴-۵ سانتیمتر ایجاد میکنند و بذرها با قرارگیری در منتهاالیه گودال، کمکم شروع به رشد میکنند.
مزایا:
- کاهش احتمال خرابشدن بذر
- بیشتر فرورفتن ساقهٔ گیاه در خاک
- مقاومت در مقابل باد و افتادن
معایب:
- طاقتفرسا بودن کشت برای کشاورز
- زمان بر بودن این روش
روش کاشت با کجبیل
ایجاد گودال با کندن زمین، تا وقتی که به خاک نم برسد، سپس قراردادن بذر در خاک و پوشاندن آن با خاک نم.
مزیتهای این روش:
- رشد سریع به دلیل ارتباط ۱۰۰درصدی بذر با خاک نم
معایب:
- بالابودن احتمال کرم زدن
- مقاومت پایین ریشه در مقابل باد و طوفان
روش کشت مکانیزه
انقلاب صنعتی ایران در زمینهٔ کشاورزی کمی دیر و ناقص فرارسید! یعنی علاوه بر دیر رسیدن آن، در نواحی که این انقلاب آنها را دربرگرفته بود همهٔ کشاورزان در مقابل آن تسلیم نشدند و بنا به دلایلی در مقابل آن مقامت کردند از جمله:
- کمبود زمین و ترس از ریسک
- عدم اعتماد کشاورزان به صاحبان ماشینآلات کشاورزی به دلیل آسیب به زمین
- برخی باورهای خرافی
- هزینهٔ بالا استفاده از ماشینآلات
و…
اما رفتهرفته و باگذشت زمان کشاورزان استفاده از ماشینآلات را قبول کرده و در کارهای خود از آن یاری جستند؛ در ذیل به برخی از عواملی که در آشتیدادن ابزارآلات نوین با کشاورزان ایرانی دخیل بودند اشاره میشود؛
- تبلیغات رسانههای جمعی مثل تلویزیون از نحوهٔ کارکرد این ماشینها
- تبدیل جایگاه تجار و بازرگانان به مشاوران کشاورزی و معرفی شیوههای نوین کشت از سمت این افراد به کشاورزان
- کاهش تعداد جمعیت خانوادههای ایرانی و کمشدن افراد مشغول در زمین که از اعضای خانواده بودند
الی ای حال امروزه موج استفاده از ابزارآلات نوین کشاورزی رو به گسترش است و میتوان گفت اکثر کشاورزیها در ایران امروز مکانیزه یا نیمه مکانیزه هستند، و کشاورزان آن دید منفی سابق به این شیوهٔ کشت را ندارند، با بهکارگیری این شیوه تغییرات محسوسی در کشاورزی ایجاد شده ست:
- افزایش تناژ محصولات
- افزایش سطح زیر کشت
- افزایش کیفیت محصولات
با همه تعاریف اما حال کشاورزان ایران چندان تعریفی ندارد، و نیاز مبرم به حمات دارند.
به امید روزی که همه کشاورزان در آسایش و آرامش مشغول چرخاندن چرخهای اقتصاددانان عزیز شوند.